Maria in de boom

Maria; Moeder Natuur
Het is grappig om te merken dat mijn concept van Maria al zo veranderd is, sinds ik met mijn zoektocht naar de onbekende Madonna ben begonnen.
Dit komt onder andere door zo'n plek als de kerk in Meerveldhoven met een Mariabeeld in een grote boom, door Scherpenheuvel, door de Heilige eik in Oirschot. En door mijn groeiende inzichten in de moedergodin cultus die voorafging aan het Christendom, de Romeinen, Kelten, Germanen, Grieken.

Als ik nu een Mariabeeld zie, of een Mariakapelletje (zoals vanochtend tijdens het trimmen op de Regte Hei) dan denk ik aan een moeder, maar niet zozeer aan de moeder van Jesus. Ik zie de vereringsplek als een plek om moeder natuur te danken. Om even stil te staan bij het feit dat de natuur, moeder aarde, de bomen, de grond, etc. zo'n dragende kracht zijn. Een kracht die ons geboren laat worden en ons voedt. Die ons vitaal houdt, en uiteindelijk ook weer af laat sterven. De natuur omringt ons en laadt ons op, koestert en beschermt en kan ook verwoestend zijn.


Maria zie ik nu veel meer als archetype van die kracht, een personificatie van de natuur. Omdat 'de natuur' zo'n giga groot begrip is - dat in ieder geval mijn bewustzijn wat teboven gaat -, is het wellicht versimpeld tot  1 moederpersoon: Maria.


Dus Maria die in een boom wordt weergegeven, of wordt afgebeeld in een boom, of in de legende aan een boom is gekoppeld, wijst mij nu naar Moeder Aarde.

Onze lieve vrouw ter Eik en haar overbuurvrouw

Op zoek naar Maria in de boom
Loekie was even in Nederland en ze wilde mee op bedevaart! We zouden naar een Mariaplek in Meerveldhoven gaan, waar een Mariabeeld in een kerk in een echte boom zou hangen. En dat was zo'n beetje de enige informatie vooraf die we hadden.

Hulp van de overbuurvrouw van Maria   
Nadat we hadden uitgevogeld dat deze kerk in Veldhoven lag, reden we wat verdwaald rond in het centrum van Veldhoven. Op een gegeven moment besloten we het te vragen aan een oud dametje. Ze stond bij de bushalte te wachten. Op onze vraag of ze de kerk met een Mariabeeld in een boom kende, antwoordde ze verheugd: "Daar woon ik tegenover".  En op onze 2de vraag of ze ons uit kon leggen hoe we daar naar toe moesten rijden, begon ze nog meer te glimmen en zei: "zal ik dan meerijden?" en voor we het wisten stapte ze al in onze auto.
Tijdens het ritje heeft ze ons van alles verteld, over haar woning, in een voormalig zustersklooster, over de kerk, over het beeld.

Op de plek aangekomen hebben we hartelijk afscheid van elkaar genomen, volgens mij had het niet veel gescheeld of we waren nog uitgenodigd om haar woning te bezichtigen. Maar wij waren 'on a mission': Maria in de boom.

Ervaringen in de kerk
De kerk was open en we zagen meteen rechts van altaar een enorme boom. Aan de takken hingen allerlei versierselen en in het midden het beeldje in een kastje, wat later een troontje bleek. De versierselen blijken zilveren en vergulde schildjes oftewel ex-voto's; aandenkens en dankbaarheidsgeschenken. 

We gaan er even zitten, kijken, voelen, ervaren.  Loekie ervoer er een duidelijke wens van Maria dat ze buiten, in de natuur, wil zijn. Ik vind het een lastige plek om iets te voelen, zoals zo vaak ervaar ik ook in deze  kerk veel heiligheid, waardoor ik me gedwee en netjes en gehoorzaam en klein voel. 

We snuffelen daarna nog even in het winkeltje bij de pastorie waar ik een boekje over de plek koop, en dat was het dan weer. Op naar de sauna, ons 2de doel voor die dag.

De legende
Thuis in het boekje lees ik dat er in 1473 al een Mariakapel op het terrein van de huidige kerk was, met hierin een boom en het miraculeuze Mariabeeldje bovenop de stam. Het beeldje dat nu dus nog steeds vereerd wordt dateert uit de 15de eeuw (1425-1450). Maar de legende van het beeldje is veel ouder:

Een inwoner van Merfelt (Meerveldhoven) ontdekte in het voorjaar van 1264 tussen de takken van een eikenboom een mariabeeldje. Hij nam dit beeldje mee naar huis om het daar te vereren. De volgende dag was het beeldje verdwenen en hij vond het terug op dezelfde plek als waar hij het gevonden had. Wederom haalde hij het beeldje uit de boom en nam het weer mee naar huis. Maar de volgende dag gebeurde hetzelfde. Deze onverklaarbare gebeurtenis herhaalde zich driemaal. Toen begreep men dat Maria op haar oorspronkelijke vindplaats vereerd wilde worden. Vanaf die tijd werd het beeld in de eikenboom aanbeden en weldra geschiedden er vele mirakelen.

Wat is de link met het Oosterse feest Maria Visitatie?
Wat lijkt dit verhaal op dat van het Mariabeeld uit Ommel! En er zijn nog veel meer verhalen over Maria die tot 3 keer toe terugkeerd naar haar oorsponkelijke plek.  
Interessant aan dit verhaal is het expliciet genoemde jaartal van 1264. Dit terwijl het beeldje uit de 15de eeuw dateert. En in het boekje lees ik dat dit jaar mogelijk verwijst naar het jaar dat de Katholieke kerk een officiele feestdag heeft gemaakt van Onze-Lieve-Vrouw Visitatie. Dit schijnt een het van oorspong Oosterse feest te zijn waarin Maria haar nicht Elizabeth bezoekt en ze elkaar vertellen van hun zwangerschap. De kapel van Meerveldhoven was van oudsher gewijd aan Maria Visitatie. En vooral op deze feestdag, 2 juli zou de verering van het mirakelbeeld  erg groot zijn geweest. Wat is er eigenlijk speciaal aan Maria visitatie? Ik ga het eens verder onderzoeken.

Sedes Sapientiae: zetel der wijsheid

Ik ontdek dat het Mariabeeldje uit Ommel een specifieke aanduiding heeft: Sedes Sapientiae. Dit is Latijns voor zetel der wijsheid en het  is een term uit de kunsthistorie voor de afbeelding van Maria op een troon gezeten met het kind op haar schoot. Een andere naam hiervoor is Troon van Salomon.

Het heilige vrouwelijke in de Christelijke traditie

Nu begrijp ik mijn gedachte aan het boek van Sue Monk Kidd beter. Een van de onderdelen uit het boek die me raakte was haar onderzoek naar ‘the Sacred Feminine’ in de Christelijke traditie. Ze vindt dan bijvoorbeeld dat het  Hebreeuwse woord El Shaddai, meestal vertaalt met God of de almachtige, ook borst betekent en een vrouwelijk woord is. El Shaddai vertaalt zij als degene met borsten. Ook het Hebreeuwse woord voor compassie, barmhartigheid komt van het woord ‘Rechem’; baarmoeder.  Dit toont  het concept van God met baarmoeder danwel God als baarmoeder. Ook het Hebreeuwse woord ‘Ruah’ voor de geest van God of de heilige geest is een vrouwelijke term. Deze geest van God wordt in een later stadium bekend als Wijsheid;  ‘Hokhmah’. En dit is niet zozeer een neutraal concept maar wordt gepersonifieerd als een vrouw. 

Wijsheid is een vrouw

Wijsheid wordt neergezet als een entiteit, persona of manifestatie van God, die voortkomt uit God voor de creatie. Pre-existerend met God, participeert ze in het creatieproces en creëren ze de wereld. Van haar, wijsheid, wordt gezegd dat ze alle dingen met leven heeft ingeblazen. Naar haar wordt verwezen als leraar, lover, één met bomen en planten. Ze is de levensboom en haar fruit is dat wat bevredigt. Zij is degene die Gods’s liefde en werk in de wereld overbrengt. Zij is gids en onthuller van Gods wil. Jung verwijst naar haar als ‘God’s zelfreflectie.

In het oude testament spreekt zij, Wijsheid, zelf:

Ik ben gemaakt in het begin van de tijd, ik was er al voor de aarde bestond.

Toen er nog geen oceanen waren, geen bronnen met een overvloed aan water, toen was ik al geboren.

Voor de bergen een plaats hadden gevonden, voor er heuvels waren, was ik er al;

voordat de Heer de wijde wereld had gemaakt, voordat hij een zandkorreltje had geschapen.

Ik was erbij, toen hij de hemel zijn plaats gaf, om de oceaan een horizon trok.

Toen hij de wolken aan de hemel zette en de bronnen van de oceaan liet stromen,

toen hij het water de wet stelde, de zeeën hun grenzen gaf, toen hij de fundamenten voor de aarde legde,

was ik aan zijn zijde, ik was zijn vertrouweling. Ik was verrukt, elke dag opnieuw, steeds verheugd in zijn aanwezigheid,

ik schiep vreugde in de aarde, ik was blij met de mensen.

Spreuken 8:22-31

God en Godin samen

Interessant is een andere vertaling die ik vond van Spreuken, waarin het laatste stukje net anders vertaald wordt:
... Ik stond als uitvoerster aan zijn zijde,
En ik was zijn vreugde, mij dag in dag uit
verheugend voor zijn aangezicht, steeds weer,

mij verheugend over zijn aardrijk

en ik vond mijn vreugde bij de mensen.

 

Hier komt in mijn ogen mooier naar voren het beeld van Godin naast God en niet onder God. Ze zijn samen uitvoerder en zij was zijn vreugde. Ze waren elkaars vreugde. God en Godin samen.

Sophia Devine Wisdom:
Russisch Icoon uit 17de eeuw in British Museum

Wijsheid wordt Sophia

Wijsheid wordt in het nieuwe testament minder vaak aangehaald en hier wordt ze  aangeduid met het Griekse woord Sophia. In het nieuwe testament staat dat Sophia de verlosser werd. En Jesus wordt aangeduid met het Woord of Logos en dit verwijst weer naar Sophia of Wijsheid uit het oude testament, volgens Kidd. Zij verwijst ook naar Gnostici die claimen dat Jesus Sophia was of Sophia Jesus is geworden.
En wat heeft dit alles met de troon te maken? Sophia wordt vaak als een troon van wijsheid afgebeeld. In de Joodse geschriften heeft ze een eigen troon in de wolken.

Het wijze dragende vrouwelijke principe

Dus het oorspronkelijke heilige vrouwelijke, de vrouwelijke scheppingskracht is terug te vinden in  de Christelijke traditie als Wijsheid en afgebeeld als troon. Dus Maria met kind in een troon (Sedes Sapientiae) verwijst naar dragende wijsheid, die ondersteunt, draagt en wijs en  alwetend is. En dit is het vrouwelijk principe.

Sue Monk Kidd verwijst in haar boek ook nog naar het schilderij van Leonardo da Vinci van de Heilige Anna met Maria en kind. De geweldige schoot van Heilige Anna  deed haar realiseren dat Anna hier de grote moeder representeert die alles baart, bevat, omvat en ‘encompass’ ‘even the male savior’. Zij ziet in schilderij het symbool van een vrouw dat  de ‘vessel of the sacred’ is; het heilige vat, het vaartuig dat het heilige draagt. Een mooi ander beeld van Sedes Sapientiae.

(p.s.: Frigga, de Noorse Godin uit m'n eerder blog over St Gertrudis, wordt ook steeds afgebeeld op een troon........ een pre-Christelijke afbeelding van het zelfde principe?)