Grimde en Hakendover: oude rituelen met paarden op een leylijn

Mijn  moeder en ik vervolgde onze weg met als doel Hakendover. Een klein Vlaams dorp waar ieder jaar nog steeds een paardenprocessie plaatsvindt, op 2^de paasdag en een andere processie - de Dertienmaal -op de nacht van 16 op 17 januari. Bij de paardenprocessie rijden de paarden en hun berijders om de kerk van Hakendover  en galopperen daarna over de velden om de aarde wakker te trappen. En daar waar de paarden gegaloppeerd hebben groeit het mooiste koren en de beste gewassen. Volgens ons mam en ons pap, die deze paardenprocessie een keer bijgewoond hebben, is het  erg indrukwekkend.  Mijn moeder vertelde ook dat ome André, de man van oudtante uit Macharen, vanuit Nederland ook aan deze processie deelnam. En ook broederschappen uit Goirle reden – en rijden? - te paard naar Hakendover om aan dit eeuwenoude ritueel deel te nemen.  De processie herdenkt een legende uit 690 toen 3 vrome maagden  een kerk wilden bouwen voor de Goddelijke Zaligmaker. Nadat de kerk tweemaal bij nacht was afgebroken door engelen (sommige verhalen spreken over de duivel), gebeurde er op de dertiende dag na Driekoningen een wonder. Een engel leidde de maagden naar een plaats waar de natuur -ondanks de wintertijd- in volle bloei stond. In een boom zat een vogel met een brief van God in zijn rechterpoot: "Op deze plaats wil ik mijn kerk bouwen." Tijdens de werkzaamheden waren er telkens dertien werklieden aanwezig, bij de uitbetaling slechts twaalf. Die dertiende werkman was God zelf.


Ons mam en ik volgde de  verwijzing naar de kapel in Grimde, Onze Lieve Vrouwe ten Steen. Deze plek is via de Dertienmaal-processie op 16 - 17 januari met Hakendover verbonden, omdat er dan 13 keer de weg tussen deze 2 plaatsen wordt afgelegd. We kwamen daar terecht bij een klein kapelletje, gebouwd in 1331,  in een buitenwijkje van de stad Tienen.   In het kapelletje een eigenaardig beeldje van Mara, een zittende vrouwsfiguur met een boek op haar schoot.

Maria als zittende wijze vrouw

Het was voor mij een archetypisch beeld van een wijze vrouw en ik realiseer me dat Maria maar zelden zo afgebeeld wordt. Meestal is het de moeder, met kind, of soms zonder kind maar dan als Troosteres der Bedrukten, of Onze Lieve Vrouwe der Smarten, titels die regelmatig terugkomen. Of soms ook als maagd, ontvankelijk, een iets jongere verschijning, met de handen uitgestrekt naar de wereld. Maar de wijze vrouw is eigenlijk zelden te zien in onze religieuze cultuurhistorie. Soms wordt de heilige Anna, de moeder van Maria daarvoor gebruikt, maar dan gaat het (impliciet) ook weer om de moederrol. Vrouwelijke wijsheid, anders dan wijsheid over (ver)zorgen is zelden duidelijke afgebeeld, tenminste, ik haal het er niet uit. Misschien is de staf, die wel bij veel Mariabeelden te zien is, een symbool dat hierop duidt. Volgens mij staat dat symbool voor het regeren over de wereld. Maar dan is het zover ik weet altijd in combinatie met het dragen van het kind op een arm. Misschien is vrouwelijke wijsheid hier ook niet van los te koppelen. Anyway, dit Mariabeeldje, Onze Lieve Vrouwe ten Steen, zag er uit als een wijze vrouw met een boek.

IJzeren mutsen tegen hoofdpijn


Haar kompaan in de kerk is Sint Maurus, een heilige die wordt aangeroepen bij hevige hoofdpijnen en bij koppige kinderen. Onder zijn altaar liggen ook een aantal ‘mutsen’; ijzeren beugels die je op je hoofd kunt zetten tegen de hoofdpijn. Ze liggen er in verschillende soorten en maten, zelfs kindermaten!. Het  voelt best aangenaam, zo’n ding op je hoofd, zwaar en aardend.

We hebben nog even om de kapel heen gelopen, op zoek naar 2 kleine menhirs, die volgens het boek ‘De oude wijsheid’ van Cois Geysen naast de kapel liggen, maar door de herinrichting van de straat zijn deze volgens hem amper op te merken. Wij hebben we dan ook niet gevonden.

Op naar Hakendover

Op naar Hakendover, een paar kilometer verder de heuvel op. We troffen een slaperig dorpje met een grote kerk, genaamd Sint Salvator ofwel de Grote Zaligmaker,  die helaas gesloten was. De kerk lag op een stenen? heuvel en vandaaraf kun je mooi over de velden kijken. In gedachten zag ik de paarden galopperen…….. misschien volgend jaar 2^de paasdag maar eens gaan kijken.

We hebben een stuk van  de pelgrimsroute gelopen richting Grimde en op zoek gegaan naar de Sint Salvator bron. We konden ‘m niet vinden. Totdat we werden aangesproken door een vrouw die ons vroeg of wij de bron al hadden gevonden…?!?! Toen herinnerde we ons dat weaan het begin van onze tocht de weg hadden gevraagd aan een vrouw op een brommer die op weg was naar haar zoon. Zij kon ons toen niet verder helpen. Maar ze had hierover blijkbaar wel verhaald aan haar schoondochter, die ons vervolgens, anderhalf uur later,  verder hielp. Uiteindelijk de bron gevonden . De hele plek van de kerk op de grote steen/heuvel riep bij mij herinneringen op aan Engeland en Ierland , waar de megalietenbouwers veel ‘heilige’ plekken hadden die daarna door de Christenen veelal tot St Michael  plekken zijn omgetoverd. Helaas hebben we de 3 tumuli tussen Hakendover en Grimde niet gezien.

De ontstaanslegende over de 3 maagden, het ritueel met de paarden, mijn gevoel op de plek  van de kerk, het beeld van de wijze vrouw, de metalen deksels…. dit alles vraagt om een nadere beschouwing. Voer voor een volgende aflevering.