In de voetsporen van St Ontcommer en....... mijn voorvaderen

St Ontcommer, die vreemde heilige vrouw met een baard, bleek dus in Steenbergen niet te vinden. Volgens het vermaarde Bedevaartboek van mijn pa werd St Ontcommer ook nog in Alphen en in Waalre vereerd. Dus ik naar Alphen, lekker in de buurt.

Maria die  vriendschap, steun en troost  biedt

De kerk was dicht. Alleen de Mariakapel was open. Ook hier weer veel kaarsen en bloemen. En nu viel me vooral het opengeslagen boek op. Een traditie die op meer Mariaplekken is terug te zien; een uitnodiging voor de bezoeker om zijn of haar gedachten en gebeden aan het papier toe te vertrouwen en. Ik las er de laatste tekst die me ontroerde: "Maria, jij bent m'n beste vriendin". En ik realiseerde me de waarde en de functie van Maria voor veel mensen. 

Van Willibrordusput naar veld kapelletje

Ik besloot een wandelroute te volgen die me langs wat andere bijzonderheden in Alpen zou brengen; langs de Sint Willibrordusput en twee Maria kapelletjes. De grafheuvel zou ik een andere keer wel gaan bezoeken.

De Willibrordus put viel me eerlijk gezegd tegen. Ik had een recent bezoek aan de Valentijnsput in Westerhoven in mijn hoofd  als vergelijkingsmateriaal . Dit is echt een prachtige energieplek, waar ik echt in m’n benen tintelingen voelde omdat er zo’n sterke energie voelbaar is. Maar bij de put in Alphen voelde ik niets. Terwijl er –volgens de boeken – in de 19^de eeuw mensen uit de wijde omgeving kwamen om hier water te putten dat voor genezingen werd gebruikt.

Lekker verder gewandeld door de bossen en op een gegeven moment bij een veldkapelletje aangekomen. Daar waren 3 vrouwen die er in stilte een tijdje stonden. Toen ik daarna met ze aan de praat  raakte, vertelde één van de vrouwen dat ze hier samen kwamen om te bidden voor haar broer, die nog maar kort te leven had. Voor haar en haar broer was dit kapelletje van kinds af aan een bijzonder plekje waar ze altijd langs fietsten. Ze raakte geëmotioneerd en vroeg me: geloof jij? Ja, antwoorde ik. En hierop betoogde ze gloedvol dat ze van harte hoopte dat er in de wereld toch wat meer hoop, geloof en liefde mocht komen, omdat  het nu allemaal vaak zo oppervlakkig is.         

Ik was wederom geraakt door wat, in dit geval Maria, voor troost en steun kan bieden.

Alphen, wat een prettig dorp

In het dorp Alphen zelf vond ik het zeer aangenaam, ik vond er een prettige sfeer hangen en ik merkte dat ik zelfs wat huizen aandachtiger bekeek  en dat m’n fantasie soms op hol sloeg over wonen in dit dorp.  

Het dorp ligt op een kruispunt van 2 oude Romeinse heerbanen; de Maastrichtse baan, die via Gorinchem naar Maastricht en Keulen liep. En de andere heerbaan liep van Antwerpen over Hoogstraten en Baarle, via Alphen (de Dekt - Prinsehoef - Leeuwerkeneik), Esch en St. Michielsgestel naar Nijmegen. 

Dorp van mijn voorvaderen

En toen ik een aantal dagen later toevalligerwijs de stamboom van mijn vaders kant onder ogen kreeg, zag ik dat er allerlei plekken vermeld stonden, die ik tot dan toe op deze Madonna-queeste bezocht had. M’n voorvaderen woonden vele generaties in St. Geertruidenberg, in Breda en … één van de verst terug gevonden dateringen, vanaf 1603 of nog eerder, in Alphen.  Zou ik het er daarom  zo prettig vinden?   Of zou dit komen omdat het echt oude grond is, waar al ver voor de jaartelling sporen van bewoning zijn teruggevonden?

Over St. Ontcommer had ik in Alphen niks gevonden. Dus dit spoor wordt nog vervolgd.  

De heilige St. Ontcommer

St Ontcommerverering in Steenbergen
Een belangrijke bron voor dit project is het superdikke boek van ons pa: Bedevaartplaatsen in Nederland, deel Noord-Brabant. Op één van de begindagen van mijn pelgrimage heb ik gewoon dit boek gepakt, gekeken naar de datum van die dag, gezocht welke heilige op die dag vereerd werd en naar de plek in kwestie vertrokken. Zo kwam ik op 20 juli in Steenbergen terecht, waar St Ontcommer op die dag vereerd werd.

Ik weet nog dat ik in de auto onderweg naar Steenbergen me afvroeg wat ik kon verwachten, of het misschien wel heel erg druk was op zo'n naamdag (net zoals een paar jaar eerder toen ik met Karin naar  het St Anna kapelletje in Molenschot ging op 26 juli, wat toen bomvol zat met vrouwen die, netzoals ik, bij Sint Anneke kwamen bidden om een manneke).
InSteenbergen aangekomen passeerde ik de St Ontcommerstraat en vond nog een parkeerplekje bij de kerk. De kerk was open en ik werd gastvrij onthaald door een man en een vrouw. Ik was de enige. En ik keek rond en zag geen enkel beeld.

Protestante Waterstaatkerk
Toen ik vroeg naar de heilige Ontcommer, of daar misschien een beeld van was, keek de man mij doordringend aan. Dit is een protestante kerk. Misschien moet u bij de katholieke kerk zijn, hier een eindje terug in het dorp. Ik kreeg nog wel een rondleiding en hij vertelde dat dit de Waterstaat kerk was (beheerd door de ingenieurs van Willem de I van de toenmalige Rijkswaterstaat). Nadat de watergeuzen Steenbergen hadden geplunderd (1572) kwam Prins Maurits die van de katholieken de kerk ontnam en 'm aan de protestanten gaf.

Da' s waar ook, Protestante kerken hebben geen beelden. En al helemaal geen Maria. Wat weet ik toch weinig van het Protestante geloof, en alle verschillen daarin (Gereformeerden, Hervormden). Ik ken hun kerken en hun gebruiken niet. Het enige wat ik me herinner is dat een jongetje uit de 1ste klas lagere school - Betrand - als enige uit de klas niet z'n Heilige Communiefeest mocht doen omdat hij Protestant was. En dat de Protestantse kerken die ik in Amsterdam wel eens bezocht heb, sober zijn en er veel aandacht wordt besteed aan de uitleg van de bijbel en aan het zingen van psalmen.

Katholieke overdadigheid maar geen Ontcommer
De Katholieke kerk was ook open. Ook hier werd ik verwelkomd door een man en vrouw (proefde ik hier iets van: wat zij doen, doen wij ook?). En ik werd overweldigd door alle overdadige beelden, vaandels, versieringen, symbolen, schilderijen, snuisterijen en prullaria. Ineens zag ik het voordeel van een sobere kerkinrichting. Het leidt in ieder geval niet af van waarom je op die plek bent.
En ook hier was ik de enige bezoeker. Geen drukte dus op de naamdag van de heilige St. Ontcommer. St. Ontcommer.....? Nee daar had men nog nooit  van gehoord. Die had niks met deze kerk te maken, dat wist men zeker. Dit was de heilige Gummarus kerk.

Wel de heilige Gummarus, om breuken te herstellen
Gummarus is ook een interessante heilige ( hij herstelt breuken, niet alleen heeft hij een afgebroken boom weer hersteld, maar ook echtbreuken, omdat hij getrouwd was met een kwaai wijf)  maar m'n eigenlijke doel was St. Ontcommer. Zij is mogelijk nog interssanter. Ze wordt aangeroepen bij kommer en kwel. Haar legende is dat ze moest trouwen met een heiden, dit niet wilde en tot God bad om haar zo lelijk mogelijk te maken en dit geschiedde: ze kreeg een baard.

Toen ik in het geschiedenisboekje over de kerk las dat de Gummarus verering was voort gekomen uit de St. Ontcommer verering , en de gastheer en -vrouw ook attent maakte op de St. Ontcommer straat die vlakbij was, wilde men toch wel geloven dat de plek ooit iets met St. Ontcommer te maken had gehad. Maar ik moest vooral ook het reliek van de heilige Gummarus gaan bekijken.

St. Ontcommer wordt vervolgd.
Aan het eind van mijn bezoek kwam er een man binnen die direct naar mij werd doorverwezen. De deskundige!. Hij kende inderdaad de legende van St. Ontcommer, ofwel de baardheilige. En hij zou thuis er eens verder naar op zoek gaan. Of ie m'n emailadres mocht, als ie iets vond, dan zou hij het me mailen. Geweldig natuurlijk.

En terloops werd ook nog opgemerkt - toen ik vertelde dat ik eerst in de Protestante kerk terecht was gekomen - "Ja, ze hebben die van ons afgepakt". En het verdiet en de woede hierover  waren nog duidelijk hoorbaar in dat zinnetje. Wat heeft dat voor een impact gehad, die reformatie, realiseerde ik me toen. De breuk tussen de geloven. Misschien toch nog eens me verdiepen in de heilige Gummarus om breuken te helen

Wat nou, onbekende madonna?



Venus van Willendorf (ongeveer 23.000 voor Christus)

Eezijdig beeld van het vrouwelijke
Waar ben ik eigenlijk naar op zoek? Naar de onbekende madonna. Maar hoezo? Dit veronderstelt dat er bekende én onbekende madonna’s zijn;  bekende beelden van madonna én beelden die onbekend / onzichtbaar zijn.  Om bij het bekende te beginnen: Madonna[i] ; het vrouwelijke dat afgebeeld is in ons cultureel- religieuze erfgoed, is de afbeelding van Maria. En Maria ken ik als moeder van Jezus, te zien in Katholieke kerken en kapelletjes, afgebeeld als moeder met kind of als maagd.

Voor mij is dit een te eenzijdig beeld van het vrouwelijke. Er moet toch meer zijn. Iedere vrouw kent ook andere kanten dan moederschap en maagdelijkheid. Denk maar aan onze seksuele, sensuele, verleidelijke kant. Of aan het  krachtige, sterke stuk van vrouwen. Ons blije, speelse deel, vriendinnen, ontspannen, giechelig,  Maar ook ons verdrietige, lijdende part , onmachtig, onderdrukt, onzeker. En wat te denken van onze wijze zijde, het wetende deel.

Onbekende  kant van het vrouwelijke meer zichtbaar  

Mijn ‘hypothese’ , mijn uitgangspunt  in deze zoektocht is dat het vrouwelijke principe veel meer aspecten kent dan de – zo op het eerste oog – zichtbare, bekende. En ik zoek dus naar wat deze aspecten zijn, hoe deze er uit zien, hoe ze afgebeeld zijn. En waarom ze niet meer zichtbaar zijn.

Want een tweede hypothese (eigenlijk is het meer dan een hypothese, het is een innerlijk weten) is dat het de hoogste tijd is om de onzichtbare kanten weer zichtbaar te maken. Opdat er een goede balans komt tussen het manlijke en het vrouwelijke principe. In ons eigen leven (iedereen heeft manlijke en vrouwelijke energie), in onze maatschappij (we leven in een patriarchaat, waar de manlijke principes als beter worden gewaardeerd dan het vrouwelijke principe) en het spirituele leven.  2000 jaar Christendom en een dominante rol van de kerk in onze cultuur heeft ons spirituele beeld van hetgeen heilig is, van het allerhoogste, opperste wezen bepaald. Dit is manlijk; God is een hij  en Christus was een zoon.  

Patriarchale God

Ik heb zo’n behoefte aan een vrouwelijke God. Omdat ik als vrouw me daarmee veel beter kan identificeren, en het goddelijke in mezelf makkelijker toegankelijker wordt. Het voelt steeds alsof het via zo’n omweg gaat, via mijn automatische associaties aan het manlijke moet ik vervolgens bedenken dat het om neutrale energie gaat en dan weer de vertaalslag maken naar mijn eigen specifieke vrouwelijke natuur.   

De gedachte aan een moedergodin, aan het matriarchaat, aan Godin (in plaats van God), aan een Supreme Being dat vrouwelijk is, maakt voor mij een opening naar een heel nieuw wereldbeeld, waar hele andere dingen gewaardeerd worden en heilig zijn. Waar het proces van zwanger zijn, geboorte geven, kinderen opvoeden heilig is, maar ook bezig zijn met kunst, cultuur, verzorging, uiterlijk, dans, muziek, planten,  natuurbehoud, koken, ziekenverzorging, stervensbegeleiding hooglijk gewaardeerd worden, net zoveel als, of misschien juist meer dan techniek, bankwezen, oorlogsvoering, competitie in sport, handel. Hiermee wil ik absoluut niet zeggen dat de eerstgenoemde zaken alleen door vrouwen uitgevoerd (dienen te) worden en de laatstgenoemde aspecten alleen voor mannen zijn. Het gaat voor mij niet om mannen en vrouwen, of mannen tegen vrouwen of vrouwen meer/minder dan mannen. Ik heb het over manlijk en vrouwelijk, dat in ieder mens zit, in heel de schepping zichtbaar is. En in onze patriarchale cultuur wordt het manlijke aspect (bij mannen en bij vrouwen) meer gewaardeerd dan het vrouwelijke.  “Patriarchaat komt van het Griekse Pater, dat betekent  vader en Archein, dat betekent ‘rule’ . Patriarchaat is niet van mannen of manlijk, het is het systeem van sociale besturing, het complex van patronen en verhoudingen in cultuur, religie en binnen families. En dit systeem heerst zodanig dat in de sociale organisatie mannen en vaders de autoriteit hebben en zijn. Mannen domineren in het systeem en vrouwen en het vrouwelijke leven bevinden zich daaronder”[ii]. Als het al niet in het echt gebeurt (check: hoeveel van de belangrijke beslissingen op nationaal en wereld niveau worden door mannen genomen?) dan vindt het plaats in gedachten. Hoe ‘het ‘ moet, wat goed en slecht is, wat onze maatstaf is, wordt uiteindelijk - misschien indirect, maar toch in hoge mate - bepaald door een blauwdruk van ons beeld van een heersend vaderfiguur, door programmatie over God. Hoe verder mijn zoektocht vordert, hoe meer ik mij er bewust van wordt dat het bij mij in ieder geval zo werkt.        

Moedergodin op luipaardtroon: Çatal Hüyük, Turkije ca. 5750 v. Christus

Wat is er met matriarchaat gebeurd?            
Maar ooit was er een matriarchaat. Was het vrouwelijke principe heilig. En was er een moedergodin cultus. Waarom is deze zo rigoureus verdwenen? Waarom is het manlijke en het vrouwelijke niet in balans, waarom is Godin niet gelijkwaardig aan God? Hier gaat mijn zoektocht over.

---

[i] ma` don - na («Italiaans) de -woord (vrouwelijk) madonna`s 1 mevrouw; dame; 2 Onze-Lieve-Vrouw; afbeelding daarvan.  http://www.woorden.org/woord/madonna

[ii] Sue Monk Kidd, The Dance of the Dissident Daughter (1996)