Bijzondere ontmoetingen tijdens de bedevaart met mijn moeder

Naar Tienen, Grimde en Hakendover (Vlaanderen)
Mijn moeder wilde ook graag een dagje mee op mijn queeste. We besloten naar Hakendover te gaan, zij was daar eerder geweest met mijn vader en kon daar veel over vertellen.

De eerste stop was Tienen, een stad op de ouder Romeinse heirbaan van Keulen naar Boulogne. Dus daar moest volgens mij best wel wat te vinden zijn. En ja hoor, een mooie kerk,  midden op het plein, met een vrolijke, naar rechts gebogen Maria met kind op het voorportaal. En in de kerk veel vrolijke vrouwelijke (Maria) beelden.


Op een gegeven moment wenkte een oudere, chique dame me en vroeg of ik Nederlands sprak. Daarop vertelde ze me dat we maar eens moesten gaan kijken naar een grot die buiten,links achter de kerk lag. Dat was een heel mooi plekje volgens haar, met een Mariabeeld, waar "ik overdrijf niet, dagelijks wel zo'n 50 kaarsen worden aangestoken". Ze wilde ons graag vergezellen dus gedrieen togen we naar de grot. En inderdaad, een super mooi plekje, een steile trap voerde ons  naar beneden een klein grotje  in, waar een groot Mariabeeld stond. En in de grot ongelooflijk veel kaarsen, bloemen, bedankgeschriften, etc. Onder het beeld nog een met tralies omringd gat waar volgens onze gids een poel te vinden was. Vandaar de naam van de kerk: Onze Lieve Vrouwe ten poel.

Volgens de legende dankt de kerk haar naam aan de poel waarop ze werd opgetrokken en aan een legende uit de 12de eeuw. Een eervol man zou zijn vermoord waarna zijn lijk in deze poel werd geworpen. Daarop voorspelde een vrouw dat er uit de poel een tempel zou oprijzen. Omdat sinds die dag heel wat mirakels aan de poel werden toegeschreven, gaf de toenmalige hertog van Brabant Jan I de opdracht tot de bouw van een kerk, ter verering van deze vrouw (Onze-Lieve-Vrouw-ten-Poele)

Meer over de heilige Getrudis

De beeltenis van de heilige Getrudis van Nijvel, met die muis op haar kleed bleef me boeien. En toen we langs Geertruidenberg kwamen besloot ik de kerk op de markt aldaar, de Geertruidskerk te gaan bezoeken. De kerk voelde als een energieplek, met fundamenten uit 1100 (?) uit de Romaanse tijd.

Voor de kerk staat een beeld van Heilige Gertrudis in een boot met een muis op haar staf. Ze zou zo de rivier Styx kunnen bevaren en de doden overzetten naar het dodenrijk.

In de kerk waren het vooral de graven en de 11 grote rouwborden die opvielen.

Heilige Getrude een Germaanse dodengodin?

Mijn bedevaart begon deze dag in Breda, op het programma stond de Onze Lieve Vrouwe Kerk waarin een beeld van de zwarte Madonna gestaan zou moeten hebben en waar een houten Maria beeldje uit de oorspronkelijke heilige eik uit Scherpenheuvel te vinden moest zijn.

Maar.... de OLV kerk kon ik niet vinden! Ik werd verwezen naar een mooi kapeltje in de Ginnekenstraat, een oase van rust in een drukke winkelstraat en toch heel levendig (want veel bloemen, kaarsen, mensen) met een Mariabeeld met kind en allerlei gebrandschilderde ramen met Maria afbeeldingen. Dit bleek echter een 'mannetjeskapel'; de St Joost kapel te zijn.

M'n zoektocht vervolgd en uiteindelijk ontdekt dat de Grote Kerk op de Grote Markt in Breda de Onze Lieve Vrouwe Kerk is. En dat de beelden die ik zocht er niet te vinden waren. Het beeld uit Scherpenheuvel staat in het Breda's museum. En de Zwarte Lieve Vrouw van Breda is al in 1625 uit de graftombe van graaf Engelbrecht I & Johanna van Nassau is stukgeslagen (doordat een 'overspannen' (?) vrouw ( echtgenote van de predikant) gezegd had dat dit beeld weggebroken moest worden want anders zou de stad in handen van de Spanjaarden vallen, wat overigens toch gebeurde. bron: Het Brabantse Sagenboek van ons pa).

In de Grote Kerk was ook de Prinsenkapel te zien (mausoleum van de voorvaderen van de Nederlandse koninklijke familie), voorheen was dit een vrouwtjeskapel; de Mariakapel.

Wel zag ik op de achterkant van de graftombe een beeld van de heilige Gertrudis. Op het beeld van Gertrudis kruipt een zwarte muis op tegen haar witte lange mantel. Volgens het kerkfoldertje verwijst zij naar een Germaanse dodengodin en de muis symboliseert de zielen van de overledenen, die eerst bij haar langsgaan......... dit vraagt om nader onderzoek!

Scherpenheuvel nader bekeken

M'n "bedevaart" naar Scherpenheuvel blijft me bezig houden. Uit de boekjes blijkt dat de eik van Scherpenheuvel voor 1300 al bestond. In 1304 werd er melding gemaakt van genezingen door een eik. En er is een legende (waarschijnlijk ontstaan rond  1500) dat een herder het Mariabeeld dat van de eik was afgewaaid wilde oprapen. Toen werd hij aan de grond genageld en kon niet meer naar huis met zijn schapen. Gelukkig kwam zijn meester hem zoeken. Deze begreep uit het verhaal van zijn knecht dat het beeld op zijn oude plaats wilde hangen. Toen dit gebeurd was kon de herder zich weer bewegen.

Scherpen-heuvel is ook echt een scherpe heuvel, de basiliek staat op die heuvel en vanaf mijn auto, die bij het Maria fonteintje stond, was het ook een steil klimmetje. Een heuvel zoals de megalietenbouwers in Engeland en Ierland gebruikten voor hun ceremoni�le activiteiten?  Er er stroomt water op deze plek; naast het fonteintje, zo'n 200 meter bij de basiliek vandaan ook nog een waterput die in 1632 gebouwd is.

Het beeld dat mij het meeste aanspreekt is een afbeelding uit 1604 ('S Maria ad Collem (?) acurum prope Sichem 1604') waar Maria heel duidelijk een deel van de eik is. En als ik me dan in gedachten verplaats , niet in de vrouwspersoon op de afbeelding, maar in het kind.  Het kind dat gedragen wordt door een vrouw die me vasthoudt, me aankijkt en in haar andere hand en staf draagt, dan voel ik  de dragende kracht van de boom , van moeder natuur en de koestering en aanmoediging. En dat is een heerlijk gevoel.


Vandaag vervolg ik mijn project. Ik voelde de aandrang om naar Breda te gaan, daar schijnt een zwarte madonna beeld te zijn, alleen dit is verdwenen. En toen ik in het Bedevaartplaatsen boek van ons pa las, zag ik dat in Breda ook een Mariabeeld van de eik uit Scherpenheuvel staat! Dus mooi om daar m'n plegrimstocht te gaan vervolgen.

Op zoek naar de onbekende madonna, eerste queeste

Vandaag, 18 juli, is officieel de eerste dag van mijn Project Zomer 2011 van start gegaan, de zomer dat we als gezin niet voor 5 weken naar Latijns Amerika gaan, maar dat ik het dichter bij huis zoek, in Brabant. Door Maarten's gebroken been zijn we redelijk aan huis gekluisterd en heb ik tijd en ruimte om het oude Brabant te ontdekken. En ik ga op zoek naar Maria. En dan niet naar de mij bekende Maria; de toegewijde maagd en moeder van Jezus, de enige duidelijke vrouwenfiguur uit ons religieus cultureel erfgoed. Maar ik ben juist benieuwd naar de onzichtbare kant van Maria; de zwarte madonna? de donkere kanten van de vrouw. Want als ik die heb, moeten andere vrouwen die toch ook kennen :) . En zou in onze cultureel historische beelden daar toch ook iets zichtbaar van kunnen zijn.  
Dus ik ga op pad, als een pelgrim. Hoe is Maria afgebeeld? Wat is zichtbaar? en wat is onzichtbaar?

Vandaag in Scherpenheuvel geweest, een van de belangrijkste Maria bedevaartsoorden in Belgie. En ik zag een Mariabeeld met kind, in een prachtige koepel. Op de noveenkaarsen en ook in de Basiliek neemt een boom een prominente plaats in. Volgens de vroegere legende was het beeldje gevonden in een eikenboom. Dit duidt op een heidense (lees Keltische of Germaanse) cultus. En boven op de koepel, aan de buitenkant stond Maria met kind en in haar rechterhand een speer. Of was het een staf? In de eerste kamer links in de basiliek stond een eikenhouten beeld van Maria met kind voor een boom. Duidelijk is wel dat natuur/de boom een belangrijk onderdeel is van deze madonna.

Grappig dat het zo lijkt op het Mariabeeld in Westerhoven, waar de boom ook zo duidelijk zichtbaar is. Ik ben benieuwd naar wat er in de foldertjes staat over de ontstaansgeschiedenis.........